De zaak van Igor Rogov en zijn betrokkenheid in Europa

Igor Rogov, een inwoner van Polen, zou enkele aanklachten hebben erkend in een zaak die mogelijk invloed heeft op de regels voor Russische visa. In 2020 waren twee Russen, Rogov en Artem Vazhenkov, aanwezig in Minsk om de massale protests te aanschouwen die het gevolg waren van een omstreden verkiezing, vermoedelijk gemanipuleerd in het voordeel van president Alexander Lukashenko. Ze maakten deel uit van Open Russia, een oppositiegroep opgericht door de in ballingschap verkerende zakenman Mikhail Khodorkovsky.

Op 11 augustus liep het tweetal voorbij een oproerpolitie in Minsk, toen opeens helmplichtige agenten uit de bosjes tevoorschijn sprongen. Volgens hen werden ze op de grond gesmeten en in een bus gegooid, onderweg naar een detentiecentrum waar ze herhaaldelijk geslagen werden en in stressposities gedwongen werden te knielen. Uiteindelijk werden ze zonder aanklacht vrijgelaten nadat de Russische ambassade ingreep.

Reacties op de arrestatie en nieuwe beschuldigingen

Vazhenkov was geschokt toen hij hoorde dat Rogov in Polen was gearresteerd wegens spionage. Hij verklaarde aan Al Jazeera vanuit Duitsland dat hij een positieve indruk had van Rogov en dat hij verrast was door de beschuldigingen. Volgens een door The Guardian ingezien dagvaarding heeft Rogov, die 30 jaar oud is, toegegeven aan Poolse onderzoekers dat hij jaren voor Russische inlichtingendiensten werkte. Bovendien wordt hij ervan beschuldigd betrokken te zijn bij een plan om brandwekkers door Europa te verspreiden.

Het eerste proces in deze zaak vond plaats op 8 december. Indien schuldig bevonden, zou Rogov de eerste bekende Russische agent binnen de oppositiebeweging zijn die onderdak vond in Europa.

Context en bredere veiligheidskwesties

De zaak Rogov speelt zich af in een periode waarin Europa te maken heeft met een toename van sabotages, brandstichtingen, drone-invallen en andere vormen van hybride oorlogsvoering die aan Rusland worden toegeschreven. Daarbij worden Russische paspoorthouders extra onder verdenking geplaatst. Het is echter niet eenvoudig te beoordelen hoe groot het risico daadwerkelijk is.

Persoonlijke achtergrond van Rogov

Igor Rogov werd geboren en groeide op in Saransk, een stad 630 kilometer ten oosten van Moskou. Daar werkte hij gedurende enige tijd bij het regionale kantoor van de overleden oppositieleider Alexey Navalny en werd hij uiteindelijk coördinator voor Open Russia in de regio. Vazhenkov beschrijft hem als een vriendelijke, sociale en goedhartige jonge man die niet haalde naar anderen. Na het Minsk-incident besloot Rogov zich in zijn geboortestad politiek kandidaat te stellen. Na het mislukken van die poging solliciteerde hij naar een studiebeurs in computerwetenschappen in Polen. De volledige invasie van Oekraïne door Rusland in februari 2022 versnelde zijn vlucht in ballingschap.

Rogov’s activiteiten en arrestatie in Polen

Volgens rapporten heeft Rogov toegegeven informatie aan de FSB – de opvolger van de KGB – te hebben doorgegeven gedurende meerdere jaren. Na zijn verhuizing naar Polen probeerde hij deze levensstijl achter zich te laten, maar volgens hem bedreigden oude contacten zijn familie in Rusland en dreigden zijn vader te worden opgeroepen voor vechtmissies in Oekraïne. Vazhenkov stelt dat Rogov niet over belangrijke of gevoelige informatie beschikte en dat hij vooral algemene informatie deelde over openlijke gebeurtenissen binnen Open Russia.

Het is onduidelijk waarom Rogov terugkeerde naar Polen nadat hij in Montenegro verbleef, toen hij wist dat de Poolse politie hem zocht. Een medeverdachte, Emil Garayev, vluchtte naar Rusland. Rogov zou hebben toegegeven dat hij jarenlang informatie zou hebben doorgegeven voor de FSB, terwijl anderen zoals Vazhenkov sceptisch blijven over de ernst van de aanklachten die worden ingediend.

Pattern van Russische aanvallen en visa-beperkingen

De ontploffing op een munitiedepot in Tsjechië in 2014, toegeschreven aan Russische inlichtingendiensten, illustreert hoe dergelijke aanvallen sinds de annexatie van Oekraïne zijn toegenomen. De Europese Unie kondigde in november strengere visumregels aan voor Russen, inclusief het verbod op multilid-visa, opnieuw onder het mom van beveiligingsrisico’s. Verschillende Russische oppositieelingen uit het buitenland bekritiseerden deze maatregelen als onrechtvaardig en contraproductief.

De Europese Unie stelt dat reizen naar de EU een privilege is en niet automatisch wordt toegekend. Kaja Kallas, de EU-adviseur voor Buitenlandse Zaken, benadrukte dat visa nog steeds afgegeven zouden moeten worden, ook voor politieke activisten.

Inlichtingenwerk en de rol van diaspora en georganiseerde misdaad

Elena Grossfeld, een onderzoeker naar Russische spionage bij King’s College London, stelde dat Russische spionnen historisch actief zijn geweest binnen de diaspora. Iedereen kan een potentiële bedreiging vormen, inclusief Oekraïense vluchtelingen. Ze onderstreept dat na 1917 en de Sovjetperiode deze operaties verder zijn gegaan, met recruitment onder emigranten.

Wellicht wordt het oude beleid van langdurige agenten ingezet, maar tegenwoordig richt Rusland zich vooral op het inhuren van onervaren locals via bijvoorbeeld Telegram-kanalen, waar jongeren en zelfs minderjarigen worden benaderd voor eenmalige sabotagemissies. Een Oekraïense politie-inval arresteerde een 11-jarig meisje dat onderdeel was van een dergelijke tactiek. Ook criminele netwerken uit de voormalige Sovjetstaten worden benaderd voor soortgelijke activiteiten, hoewel Grossfeld suggereert dat de autoriteiten dergelijke groepen al in de gaten houden.

Verschillende kleine criminele organisaties in het Verenigd Koninkrijk en elders worden beschuldigd van het uitvoeren van sabotageacties in opdracht van Russische groepen, zoals het in brand steken van een Londense magazijn voor communicatievoorzieningen aan Oekraïne in 2022, hoewel ze niet werden betaald omdat ze zonder goedkeuring van hun handler handelden.

Toekomst van visumbeleid en inlichtingendiensten

Vazhenkov benadrukt dat, gezien de algemene informatie uit open bronnen, Rusland nog steeds visums zou moeten kunnen krijgen. Hij meent dat de afwezigheid van visa meer schade aanricht dan het verschijnsel van het toelaten van individuen die mogelijk betrokken kunnen zijn bij spionageactiviteiten.