Perspectief en reactie op het nieuwe vredesinitiatief

Oekraïners, soldaten, experts en een voormalige Russische diplomaat uiten hun bezwaar tegen een nieuw voorstel dat volgens hen de soevereiniteit van Oekraïne ondermijnt. De timing van het Amerikaanse vredesplan van president Donald Trump, gekoppeld aan een dreigend ultimatum voor Oekraïne, kwam op een moment dat de situatie in het land uiterst kritiek is. Russische troepen, drones en robots die mist genereren, hebben de zuidoostelijke frontlijn doorgesneden. In de stad Zaporizhzhia horen de inwoners vrijwel dagelijks het geluid van zware glijdende bommen en explosies, waardoor de sfeer nog grimmiger wordt.

Huidige militaire situatie en recente aanslagen

Russische troepen blijven het elektriciteitsnet en de energie-infrastructuur van Oekraïne vernietigen, wat leidt tot langdurige stroomuitval, vooral terwijl het daglicht om 16.00 uur verdwijnt en de temperaturen ’s nachts onder het vriespunt duiken. Op dinsdag hernam Oekraïne haar rouwperiode na Russische aanvallen die ten minste zes burgers in Kyiv doodden. Aan Russische zijde werden minstens drie mensen gedood bij een Oekraïense drone-aanval in de regio Rostov.

Voor sommige Oekraïense soldaten is het plan van Trump dat de belangen van Rusland lijkt te prioriteren, een pijnlijke herinnering aan gemiste kansen. Bohdan, een Oekraïense drone-operator die tijdelijk in Kyiv verblijft, uitte zijn frustratie over het gebrek aan internationale militaire hulp en de onenigheid over de reactie. Hij gelooft dat Rusland sinds het begin van de oorlog slechts 1 procent van Oekraïne heeft ingenomen en daarvoor een miljoen soldaten heeft verloren of gewond heeft geraakt. Russische troepen trokken begin 2022 zich terug uit delen van Kyiv en andere regio’s, maar elke veroverde stad kost hen nog steeds veel manschappen.

Reacties en politieke ontwikkelingen

Te midden van de voortdurende gevechten staat Oekraïne ook onder druk door een groot corruptieschandaal dat de naaste adviseurs van president Zelenskyy betreft. Toen Trump vorige week een vredesplan met 28 punten voorstelde en dreigde met het bevriezen van militaire steun indien Oekraïne het niet vóór 27 november accepteerde, voelden veel Oekraïners zich verraden en verbijsterd.

Yevheniya Demyanenko, een verkoopster in Kyiv, uit haar ongenoegen over het voorstel, waarbij ze zich afvraagt of de plannen van de Amerikaanse president niet toch enige vorm van onderlinge compromissen of afzwakkingen in zich dragen. Het Amerikaanse voorstel bevat korte en vage bepalingen die volgens een analist uit Kyiv weinig veiligheidsgaranties bieden en Oekraïne beperken, zoals het verlies van Amerikaanse garanties in geval van agressie tegen Rusland of het verbod op lidmaatschap van NATO.

Analyse van het vredesplan

Een voormalig Russische diplomaat ziet het voorstel als een trieste triomf voor Rusland en een verdere ondermijning van de Oekraïense soevereiniteit. Boris Bondarev, die ontslag nam uit het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken uit protest, stelt dat het plan de Oekraïense onafhankelijkheid beperkt, geen geloofwaardige veiligheidsgaranties bevat en de bereidheid van Washington toont zich te willen aanpassen aan de wensen van Moskou. Volgens hem wordt het plan door de VS en Europa vooral gebruikt om de machtsverhoudingen te herverdelen en de invloed van Rusland in Europa te vergroten.

Maria Kucherenko, expert bij het Think Tank Come Back Alive, benadrukt dat de voorstellen Oekraïne en de agressor op gelijke voet zetten, en dat duidelijk moet worden of Oekraïne ooit echt Rusland heeft aangevallen of dat dit slechts pogingen zijn om verloren territorium terug te nemen. Verder hekelt ze de onbekendheid over de garanties achter het zogenaamde ‘de facto’ erkenning van de bezette gebieden, zoals Luhansk en Donetsk, die ondertussen al voor het grootste deel onder Russische controle staan.

Zij wijst ook op de onduidelijkheid over de aangekondigde verkiezingen in 100 dagen en de praktische problemen die daarmee gepaard gaan, zoals controle, naleving van sancties en de positie van vluchtelingen en inwoners in bezette gebieden. Volgens haar is de kans groot dat verkiezingen onder dergelijke omstandigheden het gevaar voor de veiligheid en controle aanzienlijk vergroten, terwijl er tegelijk vragen blijven over de beveiliging van de stem van Oekraïense bewoners in bezette gebieden en bij vluchtelingen.

Vervolg en internationale reactie

Volgens Kucherenko richt het voorstel zich vooral op de geopolitieke belangen van Rusland en de VS, zonder feitelijke rekening te houden met de Oekraïense situatie of de positie van de Europese Unie. Het is volgens haar een soort ‘getarde’ inlichtingendienstactie die het plan publiceert zonder de Oekraïense of Europese standpunten te betrekken. Naar haar mening moet Oekraïne zich nu rustiger opstellen, goed communiceren met Europese partners en haar officiële positie stevig maar kalm bepalen.

De Oekraïense parlementvoorzitter Ruslan Stefanchuk benadrukte dat Oekraïne niet akkoord zal gaan met de erkenning van Russische bezetting, beperking van het leger tot 600.000 man en vetorechten in NATO-lidmaatschap. Oekraïne streeft naar een verdedigbaar en duurzaam vredesakkoord, dat daarbij moet worden aangepast en verfijnd.

Europese leiders vinden dat het plan moet voorzien in een onmiddellijke wapenstilstand, de mogelijkheid voor Oekraïne om op termijn lid te worden van NATO, en dat bevroren Russische tegoeden ingezet moeten worden voor de wederopbouw van Oekraïne. Een Duitse onderzoeker stelde dat het voorstel voornamelijk een declaratie is om Rusland niet te laten capituleren, terwijl de kansen voor Rusland op een offensief in de regio tot volgend voorjaar steeds realistischer lijken.